W świecie sportu, poczucie własnej skuteczności jest bez wątpienia kluczowym aspektem sukcesu. Sportowcy często muszą konkurować na najwyższym poziomie, stawiać czoła presji i utrzymać zaangażowanie w obliczu porażek. Jednakże, istnieje subtelna granica między zdrową wiarą w siebie a dezadaptacyjną cechą narcystyczną, która może okazać się pułapką psychologiczną dla zawodnika.
Trochę o historii narcyzmu
Pochodzenie słowa „narcyzm” wynika z mitu o Narcyzie, młodym człowieku, który był tak skupiony na swoim wizerunku odbijającym się w wodzie, że zaniedbywał całkowicie otaczający go świat. W końcu, w gorączce prób zbliżenia się do swojego odbicia, wpadł do wody i utonął (Parandowski, 1992).
Narcyzm jako cecha
W psychologii narcyzm może być ujmowany dwojako – jako zaburzenie osobowości, oraz cecha. Badania wskazują, że każdy człowiek w mniejszym bądź większym stopniu posiada nasilenie tej cechy. W niniejszym tekście ujmujemy narcyzm z tej drugiej perspektywy.
Literatura przedmiotu wskazuje, że narcyzm jest związany z byciem natrętnym, wykorzystywaniem innych ludzi do własnych celów oraz z posiadaniem dominującego stylu interpersonalnego (Campell i in., 2002; Rogoza i in., 2016). Osoby narcystyczne wykazują się niską empatią oraz stale poszukują atencji i podziwu (Raskin, Hall, 1981; Jones, Paulhus, 2014; Rogoza i in., 2016). Obniżają wartość innych osób, dewaluują ich osiągnięcia oraz nie przestrzegają norm społeczno –obyczajowych (Raskin, Hall, 1981). W sporcie, narcyzm może przejawiać się nadmiernym pragnieniem bycia najlepszym, dominacją nad rywalami i oczekiwaniem uznania za każdy sukces.
Narcyzm w sporcie: Pułapki i zagrożenia
- Brak zdolności do przyjęcia porażki: Narcyzm często towarzyszy lękom przed porażką. Sportowcy u których cecha narcystyczna występuje w większym natężeniu mogą doświadczać wyjątkowego stresu i dezorientacji dezintegrac, gdy coś idzie nie po ich myśli. Może to spowodować utratę pewności siebie i uczucie przygnębienia.
- Problemy zespołowe: W sportach drużynowych, nadmierny narcyzm może prowadzić do konfliktów w zespole. Sportowcy, którzy koncentrują się na własnym sukcesie, mogą nie angażować się w budowanie relacji w zespole oraz nie wspierać kolegów i koleżanek z reszty zespołu.
- Nierealistyczne oczekiwania: Narcyzm często prowadzi do nadmiernie wygórowanych oczekiwań co do własnych możliwości. Sportowcy narcystyczni mogą oczekiwać perfekcji i nie zadowalać się wynikami, które inni uważaliby za sukces.
- Utrata motywacji po porażce: Sportowcy narcystyczni mogą doświadczać spadku motywacji i poczucia bezwartościowości po porażce. Brak sukcesu może być dla nich upokarzający i prowadzić do utraty wiary w siebie.
Zarządzanie narcyzmem w sporcie
Psychologowie sportu, trenerzy i sami sportowcy mogą pracować nad zrozumieniem i zarządzaniem cechy narcystycznej w sporcie. Oto kilka strategii:
- Samopoznanie: Pomoc sportowcom w zrozumieniu, jakie cechy narcystyczne są dla nich destrukcyjne, a jakie mogą być motywujące.
- Trening mentalny: Wykorzystanie technik treningu mentalnego, takich jak wizualizacja, medytacja i techniki oddechowe, aby pomóc sportowcom zarządzać stresem i emocjami.
- Wsparcie zespołowe: Zachęcanie do budowania relacji w zespole i wspierania kolegów w osiąganiu wspólnych celów.
- Uczenie się z porażek: Pomoc sportowcom w nauce z porażek i radzeniu sobie z nimi w sposób konstruktywny.
Podsumowując, narcyzm w sporcie może stanowić zarówno źródło motywacji, jak i pułapkę psychologiczną. Kluczem jest umiejętność rozpoznawania narcyzmu i zarządzania nim, aby nie zakłócił on rozwoju sportowca ani relacji w zespole. Psychologia sportu ma na celu pomóc sportowcom znaleźć zdrową równowagę między pewnością siebie a współpracą z innymi, zachowując jednocześnie motywację do osiągania sukcesów.
Olgierd Balcerowski – psycholog sportu pracujący z dziećmi i młodzieżą. Koordynator projektów naukowo-badawczych.
